De vraag is eeuwenoud. Wanneer is het spanningsveld tussen degenen, gekozen op welke wijze dan ook of niet, die heersen en degenen die daaraan hun goedkeuring geven zó verstoord dat er een schisma optreedt? Zodra dit optreedt volgt er een schokgolf van verandering. Dit hoeft niet per sé gewelddadig te zijn, al leert de geschiedenis dat dit overwegend wel het geval is. In Nederland is een dergelijk schisma inmiddels al een jaar of tien aan het ontstaan, hoewel de wortels ervan dieper liggen. Wat er vanaf 2007 is gebeurd, lijkt voldoende reden om en masse de straat op te gaan. Toch gebeurt dit niet.

De vraag die in Tegenlicht gesteld wordt is waarom er zo weinig gereageerd wordt op de eindeloze stroom aan maatregelen, gevallen van corruptie, nepotisme, machtsoverdracht, belastingverhogingen, enzovoorts enzoverder. De documentaire geeft het antwoord bij monde van Ewald Engelen. Er lijken zoveel mensen al zo diep in de problemen te zitten dat zij bezig zijn met overleven en zich het niet meer kunnen veroorloven de straat op te gaan uit angst voor financiële tegenslag. Terecht haalt Engelen dan ook de heren Marx en Engels aan dat, om ‘de zaken’ werkelijk te veranderen er ook persoonlijke opoffering dient te zijn. In die overtuiging waren zij overigens niet alleen. Hetzelfde gold voor, bijvoorbeeld, Willem van Oranje, George Washington, James Madison, Thomas Jefferson en de aanstichters van de Franse Revolutie. Hoewel hun dromen niet direct in de publieke perceptie een geschikte zaak geacht werden, was dit illustere gezelschap doordrongen van het feit dat verandering alleen teweeggebracht wordt door actie. Niet door stilstand.

Dat is dan ook meteen het enige minpunt van deze aflevering van Tegenlicht. Op die apathie wordt verder niet heel diep ingegaan. Deels omdat dit een moeilijk te kwantificeren fenomeen is. Deels omdat het aanzetten tot een omwenteling de makers wellicht niet in dank afgenomen zal worden. Overigens wordt dit enige minpunt wel goed ondervangen door te laten zien wat er wel gebeurt. De G1000 is daar een mooi voorbeeld van, evenals het in beeld brengen van de actie van Jeffrey Agema. Dat volgt ook uit het eindshot. Agema loopt onder, al dan niet geregisseerd, applaus naar het voetlicht van de media bij Pauw en Witteman. De enige reden dat hij daar is: hij heeft actie ondernomen. Het lijkt een subtiele vingerwijzing te zijn van de makers naar de kijker.