De prijs als indicator in de vrije markt
De afgelopen weken is het objectivistische wereldbeeld neergezet. Daarna volgden de wereld van de kosmos en de nomos. Daarmee is een totaalbeeld geschetst van hoe de wereld er ook uit ziet. Het is nu dan ook van belang te zien hoe een dergelijk systeem in de dagelijkse economie inpast. Kenmerkend voor de uitleg van de wereld om ons heen, volgens Hayek cum suis, is een grote mate van zelfstandige aanpassing die inherent is aan het systeem. Dit komt doordat de regels zich niet toespitsen op doelen, maar op een negatieve afbakening van middelen om een doel te bereiken. Daaruit volgt dat hij die moordt om een brood te krijgen dit ‘minder’ succesvol zal kunnen blijven doen dan diegene die de bakker een vergelijkbare waarde voor het brood teruggeeft. Dit systeem bakent zichzelf daarmee af op maatschappelijk gebied. Op economisch gebied werkt dit vrijwel hetzelfde. Dit wordt catallaxy genoemd, de orde van de vrije markt.
Ieder mens heeft in dit systeem hetzelfde instrumentarium om de eigen doelen mee te bereiken. Deze doelen, wat ze ook mogen zijn, worden bereikt door de interactie met andere mensen. Door het eigen doel na te jagen wordt ook een deel van het doel van iemand anders vervuld. De bakker wil veel brood verkopen. De consument wil lekker eten. De bakker die lekker brood aanbiedt zal veel afzet vinden. Het doel, lekker brood, van de consument is bereikt. Het doel van de bakker ook, namelijk brood verkopen.
Onduidelijk is nu waarom iemand voor die bepaalde bakker kiest. Vraagt de bakker 100 voor een enkel bolletje, dan zal hij weinig bolletjes verkopen. Vraagt de bakker daarentegen 0,01 voor zijn bolletje bruin, dan geeft dit reden om te twijfelen aan de kwaliteit van het product. Ook hier dus een negatieve afbakening. Te hoog of te laag wekt argwaan en vormt zo een grens. Prijzen zijn daardoor niet alleen een indicator voor de kosten die gemaakt zijn om tot het product te komen. De consument bepaalt er, onder andere, mee of hij een product wil kopen. Een brood kan fantastisch zijn, als het aangeboden wordt in een omgeving waar geen geld is voor fantastisch brood zal de bakker zijn diensten aan moeten passen. De subjectieve waarde die wordt toegekend aan een product bepaalt dus mede de prijs die de consument wil bepalen. Daarom is prijs of prijsvorming de essentie van de catallaxy. Het vormt op subjectieve basis, door middel van evolutie en selectie, het beste product tegen de beste prijs voor de beste groep consumenten voor dat product.
Dat die prijs essentieel is laat ook het volgende voorbeeld zien. In een gebied met een totale vrije markt is de benzine, in stad A, van 3 naar 7 per liter gestegen vanwege schaarste. Het loont nu voor de consument te rijden naar een goedkoper alternatief of juist spaarzaam om te gaan met de voorradige benzine. Anderzijds is het voor producenten uit stad B aantrekkelijk stad A te voorzien van benzine nu de hogere prijs de vervoerskosten kan compenseren. Gevolg is dat er meer benzine naar stad A komt terwijl er minder gevraagd wordt. De prijs zal zich normaliseren. Nu wordt er geklaagd over de prijs, waarna deze kunstmatig op 3 wordt gezet. Iedereen blij, want er kan nu goedkoop getankt worden. Er is echter nog steeds schaarste. Voor ondernemers uit B is het tegen deze prijs niet meer aantrekkelijk om in A te verkopen. Het loont voor consumenten niet meer op zoek naar goedkopere benzine te gaan. De lage prijs moedigt ook geen spaarzaam gebruik aan. De schaarste zal dus, voorlopig, blijven of zelfs toenemen.
Dit laat zien dat het zelfcorrigerend mechanisme van de vrije markt uiteindelijk zal werken. Wellicht niet du moment, maar wel op de langere termijn. De interventie leidde tot gedrag dat de verstoring van het mechanisme in stand hield. Het is niet moeilijk voor te stellen dat na verloop van tijd de benzine gerantsoeneerd zal gaan worden om te zorgen dat iedereen tenminste nog iets krijgt. Interventie zorgt er dus voor dat de signalen die geuit worden in de prijs van een product genegeerd kunnen worden. Als gevolg daarvan is het niet mogelijk voor mensen een goede keuze te maken om hun doel te bereiken. Dit terwijl de catallaxy deze keuze op natuurlijke wijze tot stand laat komen. Interventie vertegenwoordigt bij uitstek de nadelige kant van de thesis en vormt de basis voor ongebreideld overheidsingrijpen in vele facetten van de samenleving. Interventies zorgen ervoor dat de catallaxy minder goed de signalen afgeeft dan het zou kunnen doen. Door het afgenomen vermogen te reageren is meer interventie nodig om ongewenste effecten te vermijden. Hierdoor treden weer ongewenste effecten op die gecorrigeerd moeten worden enzovoorts enzoverder. Zonder de prijs als indicator voor kansen om doelen te verwezenlijken is de mens gebonden aan de willekeur van het vaststellen van die prijzen en daarmee zijn kansen om zijn doelen te verwezenlijken. De interactie tussen mensen in de samenleving wordt zo langzaam vervangen door de regels van de maatschappij. In ultimo leidt dit tot de maatschappij in de collectivistische droom van Saint-Simon en de zijnen en is de catallaxy ten ondergegaan.
Dit is deel VI in de serie Law, Liberty and Legislation. Elke woensdag vindt u een nieuwe aflevering. Voor het lezen is gebruik gemaakt van Volume II, Hoofdstuk X
