Een van de eenvoudige weerleggingen van het referendum dat GeenPeil voor elkaar gekregen heeft is dat Oekraïne nooit lid zal worden van de Europese Unie en dat dit argument als basis voor een referendum dus oneigenlijk is. Het werkelijk onderwerp zou iets anders zijn, de Europese Unie. GeenPeil zou dus iets anders willen dan wat er gezegd wordt en dat is oneerlijk. Met dit argument worden twee zaken bereikt. Allereerst gaat het niet meer om de inhoud, maar om de vorm. Daarnaast wordt er deze manier een oneerlijkheid aangetoond die de grondslag vormt om dit referendum aan te vragen. In dit artikel zal ik kort ingaan op de eenvoudige weerlegging zoals die nu op tafel ligt dat Oekraïne helemaal geen lid van de EU zou worden. Met een eventuele ontkrachting daarvan wordt ook het tweede argument dat erop stoelt van nul en generlei waarde.

Het begin

Als we bij het begin beginnen, komen we uit bij de scheiding van Oekraïne van de Sovjet-Unie in 1991. Twee jaar later verkondigt President Krawtschuk dat het doel van de buitenlandpolitiek van Oekraïne is tot de EU toe treden. [1] Overigens met de kanttekening dat de nationale belangen van Oekraïne niet beschadigd zouden worden. Hierin ligt deels de grondslag voor het beleid om zowel Rusland als de EU tot vriend te proberen te houden.

De eerste stap daartoe naar de EU wordt gezet in 1994 door middel van een samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en Oekraïne en wordt in 1998 van kracht. Onder Kutschma (1994-2005) was de oriëntering van het beleid gericht op Oekraïnse EU-integratie.[2] Overigens speelt Polen vanaf het begin een leidende rol in dit proces. Zo kregen zij voor elkaar dat Oekraïne als Europees land erkend werd.[3] Dat is de belangrijkste voorwaarde om überhaupt lid te kunnen worden van de EU. Dit is hetgeen Oekraïne anders maakt dan, bijvoorbeeld, Mexico waar ook een associatieverdrag mee getekend is. Terug naar de tijdlijn.

In 2004 wordt expliciet besloten dat Oekraïne nog geen lid van de EU mag worden, maar wel dat het land tot een groep gaat behoren waar nog intensiever mee samengewerkt gaat worden. Dit is het European Neigbourhood Policy (ENP).[4] In 2005 start in dit verband het EU-Oekraïne actieplan, waarin deze samenwerking uitgewerkt wordt. Hiervoor wordt onder andere de wetgeving geheel op EU-leest geschoeid. [5] Jutschenko verklaart dat dit plan moet leiden tot het lidmaatschap van de EU in 2015, nadat in 2006 het lidmaatschap aangevraagd zou moeten worden.[6] Dat laatste is evident niet gebeurd. Wel wordt sinds 2007 wordt met Oekraïne onderhandeld over de associatieovereenkomst die in 2014 ondertekend is en die in 2008 nog verder verbreedt werd na toetreding van Oekraïne tot de WTO.[7] In 2011 is de houding nog dat, vanwege de interne strubbelingen en het laveren tussen de EU en Rusland, de interne situatie in Oekraïne een lidmaatschap van de EU naar de toekomst drukt.[8] Let wel, niet onmogelijk maakt, maar in ieder geval niet op korte termijn. Sterker nog, Oekraïne dient behandeld te worden als een land dat EU-lid wordt en moet alle mogelijkheden krijgen om zich zo te gedragen. Wat is dan het doel?

Indeed, with a little imagination, the ENP can be understood as a way for the commission to help Ukraine begin te long and laborious preparations for the EU-membership on the gamble that once it is (more) fit to enter, EU leaders will find it impossible to reject it.[9]

Interessant uiteraard, al die vergezichten vanaf 1993 tot 2011, maar tegenwoordig denkt iedereen daar natuurlijk anders over, toch? Nou, nee.

Tekenen van toekomstig lidmaatschap

Yatseniuk noemt na het tekenen van het associatieverdrag in 2014 man en paard: Het tekenen van het politieke gedeelte van het Associatieverdrag is de belangrijke eerste stap naar het volwaardige lidmaatschap van de Europese Unie.[10] Barosso en van Rompuy laten weten na het tekenen dat ze deze belangrijke stap naar politieke associatie en economische integratie met de EU verwelkomen.[11] Merk op dat zij zowel het politieke als het economische gedeelte noemen. Het gaat hier uiteraard om het politieke gedeelte.

In de discussie in Nederland ligt de nadruk vooral op het economische gedeelte. Hoe kan een handelsverdrag nou leiden tot lidmaatschap van de EU? Dat leidt inderdaad niet tot lidmaatschap. Het politieke gedeelte volgens de overheid in Oekraïne wel, en de EU verwelkomt op zijn minst die associatie. Volgens de ontkenners van de mogelijkheid van EU-lidmaatschap van Oekraïne kan Yatseniuk deze uitspraak dan ook niet gedaan hebben. Dat Oekraïne dit publiceert op haar overheidsportaal zal dan wel betekenen dat Oekraïne al een jaar of 20 voor het lapje wordt gehouden, zonder het zelf door te hebben. U mag zelf kiezen wat waarschijnlijker is. In dat licht van waarschijnlijkheid is ook verklaarbaar waarom op een top in mei 2015 de minister van Buitenlandse zaken van Oekraïne nog expliciet vroeg om officiële erkenning dat Oekraïne een geschikte kandidaat is voor de EU.[12] Opeenvolgende Oekraïnse regeringen hebben zich tot doel gesteld EU lidmaatschap te concretiseren en ook de huidige is daarop geen uitzondering. De EU op haar beurt heeft weliswaar in dit traject vanaf 1994 bedenkingen getoond, maar heeft altijd stappen gezet die het lidmaatschap dichterbij kunnen brengen. Dat Oekraïne nooit lid zou worden van de EU is dan ook een vergezochte claim.

Oekraïne ooit lid van de EU

We zien in de praktijk de openlijke en vooruitstrevende houding van Oekraïne dat na ruim 20 jaar onderhandelen het EU lidmaatschap in zicht heeft. We zien in de praktijk een EU die deze wens niet fundamenteel tegenspreekt en door blijft gaan met onderhandelingen die dit mogelijk maken. De notie, dat onderhandelingen nu niet uitkomen omdat Rusland anders boos wordt is geen ontkenning van het plaats laten vinden van die onderhandelingen op een later tijdstip. [13] Hier tegenover staan, in Nederland, een aantal invloedrijke ontkenners die beweren een EU-lidmaatschap van Oekraïne luchtfietserij is. U hebt een beeld gekregen van het lange proces waarin de EU en Oekraïne in verwikkeld zijn. Dat lange proces eindigt niet bij de laatste loodjes. De intenties zijn duidelijk. Oekraïne zal bij de EU komen, alleen het tijdsbestek is door huidige ontwikkelingen moeilijker vast te stellen.

Daarmee worden twee argumenten van de tegenstanders van het huidige te organiseren referendum ontkracht. Allereerst, nu blijkt dat GeenPeil geen oneigenlijk argument formuleert door te stellen dat het associatieverdrag leidt tot EU lidmaatschap van Oekraïne en ten tweede, nu de mogelijkheid van een lidmaatschap van Oekraïne realiteit is, dat het mogelijk maken van het referendum niet op oneigenlijke gronden gebaseerd wordt. Sterker nog, het wordt zo bezien een legitieme vraag waar de bevolking best om haar mening gevraagd mag worden. Voor degenen die met angst en beven het volk een stem willen onthouden omdat het volk te ongeïnformeerd of dom zou zijn: U hoeft niet tegen een associatieverdrag te stemmen en bovendien is het referendum niet bindend. Heeft de Nederlandse regering redenen, waarvoor zij zelf mag kiezen deze te openbaren, om het referendum naast zich neer te leggen, dan is er alsnog niets aan de hand voor de voorstanders van de fictie dat Oekraïne nooit lid wordt van de EU.

Losse eindjes

Meer lezen? Louter aluhoedjes en ongefundeerde meningen vindt u onder andere bij Deutsche Welle, German Council on Foreign Relations, Harvard International Review, France24, nog wat kranten en deze serie van 925.nl over Oekraïne, witwassen van miljarden Euro’s en Nederland.

[1] Der europäische Fluss: Die Donau und ihre Regionen als Strategieraum 2011, p. 199-205.

[2] Ibid., p. 199-205

[3] Poland Within the European Union: New Awkward Partner Or New Heart of Europe? 2008, p. 88-91

[4] Democracy and Authoritarianism in the Postcommunist World 2010, p. 102

[5] Externe EU-Governance 2011, p, 186

[6] http://ccd21.org/news/ukraine_accession_process.htm

[7] Der europäische Fluss: Die Donau und ihre Regionen als Strategieraum 2011, p. 199-205

[8] Ibid., p. 199-205

[9] Democracy and Authoritarianism in the Postcommunist World 2010, p. 103

[10] http://www.kmu.gov.ua/control/en/publish/article;jsessionid=BCD9C49CE3AD43D3B87267628894E50A?art_id=247126953&cat_id=244314975

[11] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-280_en.htm

[12] http://www.euractiv.com/sections/europes-east/ukraine-wants-roadmap-eu-accession-riga-summit-314753

[13] https://www.washingtonpost.com/world/europe/wary-of-russia-europe-now-tiptoes-when-it-comes-to-expansion/2015/05/21/fa54f03a-fd92-11e4-8c77-bf274685e1df_story.html