De huidige crisis bestaat uit een palet van oorzaken. Twee grote oorzaken worden het meest genoemd. Ten eerste de hypotheken die verknipt en opgedeeld werden in allerlei interessant ogende producten. Ten tweede de vraag waar het geld vandaan dat overheden nu gebruikt hebben en gebruiken om private schulden van banken publiek te maken. Er zit echter nog een derde aspect aan deze crisis. Tot op heden is dit een vrij onbelichte kant. Het is de juridische kant van deze crisis. Een kant, beïnvloedbaar door politici, intellectuelen en academici waartegen tot op heden weinig wanklank geklonken heeft.

De zo verfoeide producten bestaan in haar kern uit hypotheken en leningen van mensen die de daarbij behorende lasten uiteindelijk niet konden bolwerken. Deze hypotheken en leningen zijn vervolgens ‘doorgegeven’ in delen of in het geheel aan derde partijen die ze vervolgens opsplitsten en verder ‘doorgegeven’ hebben. Een deel van de crisis ligt in dit ‘doorgeven’. Het gaat hier namelijk om cessie. Cessie is een privaatrechtelijk instrument waarmee een schuldeiser zijn vordering op een schuldenaar over kan doen aan een derde. Dit kan om vele redenen gebeuren, bijvoorbeeld omdat die derde beter in staat is de vordering te innen.

In de Rechtsgeschiedenis op het Europese continent is het zo gegroeid, in een redelijk aantal landen, dat aan de schuldenaar mededeling gedaan dient te worden dat de vordering op hem nu door een derde geëffectueerd zal gaan worden. In sommige landen, waaronder Nederland van 1992 tot 2004 en Frankrijk van 1804 tot 1981 was deze mededeling een constitutief vereiste. Dat houdt in dat zonder de daadwerkelijke mededeling aan de schuldenaar de vordering niet naar de derde over kon gaan. Geen mededeling houdt in dat de verplichting de vordering na te komen voor de schuldenaar bij de oorspronkelijke schuldeiser blijft liggen. In Frankrijk was deze eis nog wat scherper. Een mededeling van cessie diende daar betekend te worden door de deurwaarder.

Het dagelijkse leven van de gewone man wordt nu niet direct overspoeld door cessies. De financiële sector daarentegen wel. Banken en verzekeraars cederen dagelijks vorderingen. Het is dan ook een ondraaglijke hobbel als voor elke cessie een mededeling dient te worden gedaan aan de oorspronkelijke schuldenaar. Het is om die reden dat, onder invloed van de dan reeds bestaande praktijk in de Verenigde Staten, begin jaren ’80 een aparte jurisdictie voor professionele zakenlui omtrent de cessie wordt geformuleerd in Frankrijk. ‘Professionals’ hoeven vanaf 1981 geen verplichte betekening meer te doen. Toentertijd gold in Nederland nog het (nu Oud) Burgerlijk Wetboek van 1838. Daarin was niet een dergelijke verplichte betekening opgenomen en dus was er, nog, niet echt behoefte aan een dergelijke maatregel als in Frankrijk genomen werd.

In die behoefte kwam verandering toen in 1992 het Nieuw Burgerlijk Wetboek (NBW) werd ingevoerd. De ontwerper, Meijers, maakte op historische en practische gronden de keuze voor de mededeling als constitutief vereiste. Met de voortschrijdende anglificatie van het bankwezen werd ook de noodzaak om deze mededeling uit het NBW te schrijven geboren. In 2004 is dit gedeeltelijk gebeurd. Er is een mogelijkheid toegevoegd om de mededeling van cessie ook stil te laten gebeuren, naast de gewone verplichte mededeling. Er dient dan een authentieke akte of onderhands geregistreerde akte te worden opgemaakt. Dat houdt in dat de vordering van cessie wordt ingeschreven bij de Belastingdienst, zonder dat aan de schuldenaar daarvan mededeling gedaan hoeft te worden. Dit legde vanaf 2004 ook in Nederland de weg, weer, open voor Amerikaanse praktijken waarvan 4 jaar later duidelijk zou worden wat de gevolgen zijn.

De crux van deze praktijk ligt dan ook in het navolgende. Op het moment dat een bankier elke keer dat hij een vordering cedeert de originele schuldeiser moet betekenen of mededeling moet doen gaat dit nogal wat tijd en geld kosten. Dat zou nog meevallen vanuit de perceptie van een reguliere inwoner van Nederland. In de specialistische branche die bankieren is geworden is dit zoals gezegd aan de orde van de dag. Niet alleen is het aan de orde van de dag, de cessies gaan met duizenden, zoniet tienduizenden tegelijk. Zo bezien vormen de mededeling en betekening van al die cessies wel degelijk een belemmering voor het zakendoen. Als een bank dan een ‘gecompliceerd product’ aangeboden krijgt zullen ze dit moeten weigeren omdat het het te ingewikkeld is om elke individuele schuldenaar te achterhalen. Tenminste, als de aanbiedende bank tenminste nog alle schuldenaren kan achterhalen. Tel uit je verlies. De mededeling en betekening werken, onbedoeld, als  rem op het herstructureren en verbloemen van slechte leningen om ze alsnog te kunnen cederen voor de solide investeringen die ze niet zijn. Voorwaar een ‘slechte’ zaak.

Het vergemakkelijken van het cederen van vorderingen is daarmee, naast de mogelijkheid om ongelimiteerd geld bij te kunnen drukken, de grootste veroorzaker van de huidige crisis. Deze component heeft echter wel degelijk aanwijsbare personen. Dit zijn politici en beleidsmakers die onder de bankenlobby, daarbij gesteund door redelijk wat hoogleraren al dan niet uit diezelfde sector stammend, bezweken zijn. Degenen die voorgestemd hebben, degenen die de ontwerpen, onder invloed, gemaakt hebben zijn hier aanwijsbaar veroorzaker. Daarmee wordt een deel van de crisis tastbaar en dus oplosbaar. Niet dat deze mensen persoon blaam treft, maar het maakt wel inzichtelijk hoe een deel van de huidige crisis in de toekomst voorkomen kan worden. Een deel van de oplossing ligt namelijk in het terugdraaien van de wijzigingen van 1981 en 2004 in Frankrijk, respectievelijk Nederland en de vergelijkbare maatregelen wereldwijd. De vraag is alleen of politici en beleidsmakers die verantwoordelijkheid aan kunnen. Daarmee dienen zij namelijk tegen zichzelf de wanklanken aan te heffen die zij de afgelopen jaren zo vaak richting bankiers hebben doen uitgaan.

Dit artikel werd eerder geplaatst in September 2013. Vanwege mijn reis naar de Verenigde Staten worden enkele oudere, maar nog steeds actuele artikelen herplaatst.

De foto is gemaakt door: Jeff Kubina